ایرج میرزا؛ صدای شعر دوره مشروطه/ شازدهِ شاعر قاجاری
تاریخ انتشار: ۲۱ اسفند ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۷۲۱۹۰۵۱
مردی بود، سیاه سوخته و لاغر اندام و متوسط القامه و در رفتار و گفتار شکیبا و بردبار؛ اینها بخشی از توصیف های پروفسور مار ایران شناس نامدار روس از ایرج میرزا شاعر ایرانی است؛ شاعری که به قول مار، اشعارش وقتی خودش آن ها را می خواند، جان می گرفت.
تولد و خانواده
ایرج میرزا در ۱۲۵۲ خورشیدی به دنیا آمد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
تحصیلات و اشتغال
ایرج در دوران کودکی و نوجوانی، زیر نظر پدر و آموزگار سرخانه، زبان، ادبیات فارسی و مقدمات زبان عربی و فرانسه را آموخت تا اینکه به شعر و شاعری روی آورد و نخستین شعرهایش را در ستایش امیر نظام گروسی پیشکار ولیعهد که خود اهل ادب بود، سرود و به تشویق امیر نظام، زبان فرانسه را در مدرسه دارالفنون تبریز فراگرفت و روسی و ترکی نیز میدانست و خط نستعلیق را خوب مینوشت.
هنگامی که حسنعلی خان گروسی ملقب به «امیرنظام گروسی» مدرسه مظفری را در تبریز ساخت، ایرج میرزا معاونت آن مدرسه را برعهده گرفت. ایرج همچنین مدیریت ماهنامه «ورقه» یا «ارگان دارالفنون تبریز» را که نخستین نشریه دانشجویی ِ تبریز بود، نیز عهدهدار شد.
این شاعر دوره مشروطه به شغلهای دولتی از جمله کار در وزارت فرهنگ که در آن زمان «معارف» نام داشت، اشتغال پیدا کرد و پس از آن به استخدام اداره گمرک در آمد و پس از مشروطه نیز در مشاغل مختلف دولتی از جمله وزارت کشور و به عنوان فرماندار آباده و معاونت استانداری اصفهان به کار مشغول شد و روزگاری در گمرک انزلی کار می کرد و چندی معاون پیشکاری مالیه خراسان بود اما هنگامی که به سال های پایانی زندگی نزدیک می شد با نداری و پریشانی روزگار می گذراند.
آغاز شاعری
ایرج میرزا از ۱۹ سالگی به عنوان شاعر در دستگاه قاجارها منصوب شده بود و برای عیدها و مراسم رسمی شعر میسرود اما از آنجا که از سرودن مدایح درباری بیزار بود از این شغل خارج شد و پیشه منشیگری و دبیری را بر عهده گرفت. بیزاری از شعر که مربوط به این دوران سرودن مدایح بیمعنی و بیروح است، باعث شده بود تا حتی در روزگاری که شعر را به خواهش دل خود میسرود نیز این کار را جدی نگیرد و به جای اینکه از شعر برای مطرح کردن، مباحث اخلاقی، اجتماعی و سیاسی استفاده کند، بدان به چشم وسیلهای برای تفنن و تصفیه حسابهای شخصی استفاده میکرد و اگر هم مسایل سیاسی، اجتماعی و اخلاقی در شعر او مطرح شده به عنوان یک مساله فرعی جلوه کردهاست.
ویژگی اشعار
آثار ایرج میرزا را میتوان به ۲ بخش پیش و پس از مشروطه تقسیم کرد؛ اشعار دوره پیش از مشروطه او که مربوط به دوران جوانی اش می شود، بیشتر قصایدی در ستایش رجال زمان و بزرگان قاجار است. بخش بزرگی از این دسته اشعار ایرج امروزه در دست نیست و اما اشعار دوره پس از مشروطه ایرج، بیشتر به انتقادهای اجتماعی در قالب مضامین بکر اختصاص دارد و دارای اعتبار ادبی بیشتری هستند.
بخشی از آثار منظوم ایرج میرزا در پاسخ به مسابقات ادبی انجمنهای شاعران یا نشریه های معتبر ادبی بودهاست. قطعات «دل مادر» و «هدیه عاشق» در پاسخ به مطروحههای مجله های «ایرانشهر و اقدام» سروده شدهاند. البته این شاعر، شعرهایی با درونمایه اخلاقی، بزرگداشت مقام پدر، مادر و گسترش ادب و میهن دوستی، برای کتاب های درسی سرود. این شعرها که زبانی ساده و روان داشتند، سال ها برای آموزش کودکان در کتاب های درسی به چاپ رسیدند. قطعاتی مانند ما که اطفال این دبستانیم، گویند مرا چو زاد مادر، پسر رو قدر مادر بدان از جمله این شعرها هستند.
همچنین ایرج میرزا شماری از حکایت ها و نوشته های شاعران فرانسوی از جمله قطعه روباه و کلاغ را به فارسی برگرداند و به شعر درآورد و از او ترجمه ای نیز به جای مانده است که «تاریخ شوالیه دنکیشت» نام دارد.
یکی از مهمترین جنبه های شعرهای ایرج، تاثیر انقلاب مشروطه بر آنها است. به گونه ای که هنگامی که این انقلاب آغاز شده بود، ایرج میرزا ۳۴ سال داشت و پس از انقلاب، او ۲۰ سال شاعری کرده بود و تاثیر این انقلاب اجتماعی در شعر او پیداست. به همین دلیل هم در تحلیل اشعار او باید بدین نکته توجه داشت و تحت تاثیر همین فضای سیاسی اشعارش بیشتر رنگ و بوی مضامینی با انتقادهای اجتماعی به خود می گیرد.
شعر ایرج میرزا ساده، روان و نزدیک به فهم عامه و از تخیلات ظریف شاعرانه سرشار است اما از ویژگیهای معنوی آن، یکی نقد اوضاع روزگار است و دیگری تشویق جوانان به دانش اندوزی، علم آموزی و توجه به تربیت کودکان، اظهار علاقه به مادر و حق شناسی از زحمت های او، تشویق مردم به وطن پرستی، انتقاد از زاهدان ریاکار، دروغ گو و بدکار و تجلیل از حقایق دینی است. البته بزرگترین عیب شعر ایرج میرزا را می توان به کارگیری مضمون های ناپسندی دانست که در برابر این همه زشتی هیچ بهرهای به جامعه نمیرساند.
یعقوب آژند شعر ایرج را به قوت طنازی و نکتهسنجی آن میستاید که در عین سادگیِ مطلوب عصر مشروطه حاصل شده است و دامنه وسیعی از مسایل سیاسی و اجتماعی تا اخلاقی، مذهبی، فرهنگی و ادبی را شامل میشود. وی می نویسد: اگر در شعر مشروطه در پی بازیابی همآمیزی جد، طنز و هجو باشیم باید در ایستگاه شعر ایرجمیرزا دمی تأمل کنیم و به شعر و طرز طنز وی نظری بیفکنیم. میدانیم که شعر ایرج ساده، روشن و بدون تقید است و طنز او نیز از این قاعده مستثنا نیست و در نهایت سادگی جریان دارد. ویژگی دیگر شعر او طنز سیاسی است که در مسامات شعرش حکمفرماست... او شوخطبعی و نکتهسنجی را با سادهگویی میآمیزد و در ابراز اندیشه و گفتارش هم دلیری نشان میدهد.
عارف نامه مشهورترین شعر ایرج میرزا و از بزرگ ترین منظومههای ادبیات فارسی است؛ شعری در قالب مثنوی که در اصل در هجو عارف قزوینی سروده شد اما شاعر در ضمن آن به بیان مسایل سیاسی و اجتماعی با نگاه انتقادی نیز میپردازد. ایرج در گفتوگو با بهار، داستان این شعر را چنین بیان می کند: راستش را بخواهید عارف خود، مرا بدینکار وادار کرد و دلم را از خودش رنجانید. حقیقت مدت ها بود که منتظر نامهای از او بودم تا روزی شنیدم که عارف جانم به مشهد آمده است. چند روزی هم چشم به راهش بودم، بلکه بیاید و از ما حالی بپرسد، باز پیدایش نشد. تا اینکه روزی از روی تصادف در باغ ملی مشهد که گردش میکردم به او برخوردم. داشت ترتیب صحنه نمایش و آواز را میداد. وقتی که چشمش به من افتاد، گفتم حال پیش میآید تا روبوسی کنیم اما به خلاف انتظارم پشت به من کرد و گفت: شازده دست از من بردار و بگذار به کارم برسم. همین شد که از وی روی گرداندم و در راه آمدن بخانه طرح عارفنامه را ریختم و تا شب همان روز ۶۰ بیت آن را ساختم.
زهره و منوچهر نیز مثنوی عاشقانهای از ایرج است که از اسطوره «ونوس وآدونیس» از اساطیر یونانی برگرفته است. البته ایرج تغییراتی زیادی در آن داد و با ذکر مسایل فرهنگی ایران آن را بومی کرد.
بسیاری از اشعار ایرج را بسیاری از مردم شنیده یا خواندهاند و شاید بتوان از مشهورترین اشعار او شعری دانست که «مادر» نام دارد که در ادامه آمده است:
گویند مرا چو زاد مادر
بیدار نشست و خفتن آموخت
دستم بگرفت و پا به پا برد
تا شیوه راه رفتن آموخت
یک حرف و دو حرف بر زبانم
الفاظ نهاد و گفتن آموخت
لبخند نهاد بر لب من
بر غنچه گل شکفتن آموخت
پس هستی من ز هستی اوست
تا هستم و هست دارمش دوست
دیدگاه سیاسی
ایرج به همراه ملک الشعرا بهار، بلندترین صدای شعر دوره مشروطه بود. او بر خلاف بهار که از زاویه میهنپرستی به مشروطه مینگریست، بیشتر از دیدگاه یک بورژوازی اشرافی، منتقد روابط اجتماعی بود و ضمن آنکه توده مردم را فاقد شعور سیاسی و درک اجتماعی میدانست، دوری از خطر در افتادن با قدرتمندان و پیروی از مصلحت را برای دوستان تجویز میکرد. البته ایرج با وجود اینکه به شاهزادگی خود مباهات میکرد، بیت هایی هم در نقد و بدگویی درباره محمدعلی شاه و احمدشاه قاجار دارد.
بنابراین ایرج فارغ از حب، بغض و تعصب بیجا، منش روشنفکری و آزاداندیشی داشت. وی در قیام کلنل محمدتقی خان پسیان از مشاوران او به شمار میرفت. هرچند دخالت در سیاست را تا جایی تجویز میکرد که به منافع شخصی لطمه نخورد اما در عین حال عقاید وطنپرستانهای نیز داشت.
درگذشت
سرانجام این شاعر منتقد بیپروا در ۲۲ اسفند ۱۳۰۴ خورشیدی به سبب سکته قلبی درگذشت و در آرامگاه ظهیرالدوله در شمال تهران به خاک سپرده شد. روی سنگ قبر او نیز نوشته شد:
این که خفته است در این خاک منم
ایرجم ایرج شیرینسخنم
مدفن عشق جهان است اینجا
یک جهان عشق نهان است اینجا
هرکه را روی خوش و خوی نکوست
مرده و زنده من عاشق اوست
برخی از دوستان و شاعران هم دوره با ایرج میرزا مانند محمدحسین شهریار و وحید دستگردی در سوگ او اشعاری سرودهاند. قطعه زیر ملکالشعرا بهار به یاد ایرج سروده است:
ایرجا رفتی و اشعار تو ماند
کوچ کردی تو و آثار تو ماند
بعد عمری دل یاران بردن
دل ما سوختی از این مردن
قلم شاعری از کار افتاد
ادبیات ز مقدار افتاد
بی تو رندی و نظربازی مرد
راستی سعدی شیرازی مرد
منبع: ایرنا
کلیدواژه: تبریز دوره قاجار شعر احمد شاه قاجار نویسنده فرانسه فرانسه تبریز دوره قاجار شعر احمد شاه قاجار نویسنده شعر ایرج میرزا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۷۲۱۹۰۵۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
از حاشیه بیمارستانی خواننده پاپ تا انتشار آلبوم آقای شاعر!
خبرگزاری مهر-گروه هنر-علیرضا سعیدی؛ فرآیند تولید و ارایه آثار و محصولات موسیقایی و حاشیههای ریز و درشت دنیای موسیقی طی سالهای اخیر تبدیل به «فرصت» و «چالش» مهم و جالب توجهی شد که بسیاری از دستاندرکاران و فعالان عرصه موسیقی را بر آن داشت تا فارغ از رسانههای رسمی به ارائه و انعکاس فعالیتهای موسیقایی خود در بسترهای متنوع «فضای مجازی» بپردازند و در این مسیر بسیار مهم و مؤثر بر افکار عمومی جامعه، حضور چشمگیری داشته باشند. حضوری که بعضاً برای آنها دربرگیرنده اتفاقات مبارک و ارزشمندی در جهت معرفی خود و محصولات موسیقاییشان شد و در برخی موارد هم باعث دردسرهای زیادی شد که میتواند در ابعاد مختلف اجتماعی و فرهنگیاش مورد بررسی و واکاوی بیشتری قرار گیرد.
شرایطی دارای اهمیت که اکنون نمیتوان به راحتی از آنچه در این بستر رسانهای روی میدهد، بیتفاوت گذشت. چارچوبی دارای چالش و پر از فراز و نشیبهای عجیب و غریب که تبدیل به اقیانوس پهناور و بیانتهایی شده که هر چه قدر در آن حضور داشته باشیم، بیشتر متوجه ابعاد پیچیده آن میشویم. شرایطی که در دنیای موسیقی فرآیند بسیار پررنگی دارد و تقریباً تمامی فعالان موسیقی را برآن داشته تا در این راه پر پیچ و خم اما جذاب برای مخاطب، به معرفی و به اصطلاح بیگانه «پرزنت» محصولات و دیدگاههای خود بپردازند. شرایطی که شاید بیان بسیاری از آنها در قالب رسمی خبرگزاریها و رسانههای رسمی کشور جایگاهی نداشته باشد اما دربرگیرنده ابعادی است که میتواند برای طرفداران و دوستداران موسیقی مشتمل بر رویدادهای مکتوب و تصویر جالب توجهی باشد.
اتفاقاً ظهور و بروز چنین شرایطی است که هم موجب رشد و تولید اخبار و نوشتارها و تصویرهای به اصطلاح «زرد» و «غیرقابل انتشار در رسانههای رسمی» شده و هم ایجاد کننده فضای رقابتی بین رسانههای رسمی و رسانههای فعال در فضای مجازی شده است که این مسایل نیز دربرگیرنده ملاحظات فراوانی است. ملاحظاتی که رجوع به آنها میتواند ویترین حواشی و اظهارنظرهایی باشد که رجوع به آنها با در نظر گرفتن ملاحظات و باید و نبایدهایش امری اجتناب ناپذیر است.
«یک هفته با فضای مجازی موسیقی» عنوان سلسله گزارشهای هفتگی سرویس هنر خبرگزاری مهر برای مرور متن و حاشیه منتخب رویدادهای موسیقایی از پنجره فضای مجازی است که روزهای پایانی هر هفته با استفاده از مطالب منتشر شده هنرمندان و فعالان عرصه موسیقی کشورمان در بسترهای مختلف فضای مجازی پیش روی مخاطبان قرار میگیرد.
فاضل نظری؛ بازخوانی ۱۸ غزل به آهنگسازی فریدون شهبازیان
فاضل نظری از شاعران و ترانه سرایان شناخته شده ای که طی سال های اخیر در قامت یک مدیر فرهنگی نیز فعالیت های زیادی را از سرگذرانده است چندی پیش بود که در صفحه شخصی خود از انتشار یک مجموعه موسیقایی به آهنگسازی فریدون شهبازیان خبر داد.
این شاعر و ترانه سرا نوشت: «لغزش» بازخوانی ۱۸ غزل از اثر «گریه های امپراتور» است که قرار بود چندی پیش از این منتشر شود. از [امروز] اما این مجموعه صوتی با آهنگسازی جناب فریدون شهبازیان در بستر فضای مجازی در دسترس است.»
آرمین زارعی؛ از بستری شدن در بیمارستان تا پرداخت چند میلیارد تومان پول
طی روزهای گذشته برخی از صفحات پرمخاطب موسیقی در فضای مجازی از بستری شدن آرمین زارعی خواننده موسیقی پاپ کشورمان در یکی از بیمارستان های تهران خبر دادند و نوشتند:
«خواننده پاپ آرمین زارعی به دلیل فشار عصبی در یکی از بیمارستان های تهران بستری شده است. این خواننده در هفته های گذشته با کمپانی طرف قرارداد سابق خود به مشکلاتی برخورده و به نظر می رسد همچنان درگیر این موضوعات است و حالا احتمالا شدت این فشارها و موارد دیگر، احوالات جسمی آرمین را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
این خواننده هفته گذشته در نامه ای رسمی به دفتر موسیقی وزارت ارشاد خواستار ممانعت از هرگونه اقدامی درباره قرارداد مورد بحث با شرکت مربوطه شده و مدعی است آن قرارداد از سوی او فسخ شده است. این در شرایطی است که کمپانی ترانه شرقی برای روزهای ۱۹ و ۲۰ اردیبهشت قرار است کنسرت این خواننده را برگزار کند و تبلیغات محیطی گسترده ای را نیز در سطح شهر تهران انجام داده و بلیت فروشی کرده است.
حالا [درساعات گذشته] آرمین زارعی از شدت فشارعصبی در بیمارستان بستری شده و مشخص نیست آیا کنسرت این خواننده در روزهای ۱۹ و ۲۰ اردیبهشت در تهرای روی صحنه خواهد رفت یا خیر؟ کمپانی [طرف قرارداد] همچنان درباره همه حواشی این ۲ هفته سکوت اختیار کرده است.»
اما مدتی نگذشت که این شرکت با انتشار اطلاعیه ای اعلام کرد: «صدها میلیارد ریال به عنوان پیش پرداخت به آرمین زارعی پرداخت شده و کنسرت روزهای ۱۹ و ۲۰ هم برگزار می شود.»
در متن اطلاعیه شرکت آمده بود: «احتراما پیرو موضوعات اخیر و سوالات متعدد شما عزیزان در رابطه با برگزاری کنسرت به آگاهی می رسانیم شرکت ترانه شرقی براساس حقوق قانونی در قرارداد معین و مشخص با هنرمندان خود به ویژه هنرمند گرامی آقای آرمین زارعی اقدام به برنامه ریزی، مدیریت و اجرای کنسرت می نماید.
در رابطه با حاشیه های اخیر به اطلاع می رسانیم این شرکت سال ها برای اخذمجوز فعالیت های قانونی هنرمند نامبرده تلاش کرده و طی این مسیر دشوار، صدها میلیارد ریال بابت پیش پرداخت قرارداد به ایشان و هزینه های مستقیم و غیرمستقیم تولید و برگزاری رویدادهای مرتبط پرداخت نموده است.
کنسرت های مورخ ۱۹ و ۲۰ اردیبهشت نیز براساس کلیه حقوق قانونی مشخص در قرارداد فی مابین جاری و معتبراست و با اخذ مجوزهای لازم از تمامی مراجع ذی صلاح برنامه ریزی و اطلاع رسانی شده است.
امید است با انجام به موقع تعهدات طرفین، اجرای پیش رو همانند دیگر کنسرت های گذشته با همان کیفیت و درخور شأن هواداران عزیز تقدیم حضورتان شود. از کلیه هنردوستان، علاقه مندان و خصوصا رسانه ها نیز تقاضا داریم با حفظ حریم خصوصی و رعایت قوانین اسیرحاشیه ها و اخبار غیر واقعی نشوند.»
محمد اله یاری؛ خبرهای خوب برای آنهایی که موسیقی جدی کار میکنند
مدیرعامل بنیاد فرهنگی هنری رودکی هم در صفحه اختصاصی این مجموعه از حمایت جدی و پررنگ خود و همکارانش برای اجرای مستمر کنسرت هایی در حوزه موسیقی ایرانی و موسیقی نواحی خبر داد.
محمداله یاری نوشته بود: «وزیر فرهنگ تاکید بر پیش بینی حضور خوانندگان پیشکسوت و مطرح، در حوزه موسیقی ملی، موسیقی دستگاهی که صاحب کسوت و عنوان بوده و مردم چندین دهه دنبال کننده صدای آن ها هستند، دارند.
امسال شاهد اجرای گروه های قابل توجه موسیقی سنتی، ردیف دستگاهی و هویتی در مجموعه تالارهای وحدت، رودکی و برج آزادی خواهیم بود.
بنیاد رودکی تسهیلاتی برای اساتید و پیشکسوتان حوزه موسیقی اقوام فراهم خواهد کرد و تا پایان سال شاهد اجراهای متنوع و هویتی که ریشه در خاک و فرهنگ این مملکت دارد، خواهیم بود.»
عباس سجادی؛ پاسداشت یکی از اولین های روزنامه نگاری حوزه موسیقی
عباس سجادی شاعر، پژوهشگر و کارشناس موسیقی نیز در تازه ترین پست صفحه شخصی خود در فضای مجازی با عنوان «میرعلینقی از زبان میرعلی نقی» تصاویری ویدیویی از مراسم نکوداشت علیرضا میرعلی نقی پژوهشگر موسیقی را منتشر کرده و نوشته است: «دوستی با او و همکاری نزدیک در برنامه تلویزیونی «دستان» از افتخار من بوده است.»
میرعلیرضا میرعلینقی (زاده ۸ اردیبهشت ۱۳۴۵ در تهران) سنتور را نزد مجید کیانی و پیانو را نزد امانوئل ملیکاصلانیان و فخری ملکپور فرا گرفت و نزد حسینعلی ملاح شیوههای نوشتن و نسخهشناسی موسیقی را آموخت.
وی یکی از نخستین روزنامهنگاران حرفهای حوزه موسیقی به شمار میرود که از سال ۱۳۶۵ فعالیت مطبوعاتی دارد و در دهها نشریه به تحلیل رخدادهای موسیقی و نگارش مقالات مشغول است.
مقدمه «ردیف موسیقی ایران برای پیانو» اثر جواد معروفی، موسیقینامه وزیری، کتابشناسی موسیقی ایران، خاطراتی از رفتگان موسیقی، خاطرات جواد بدیعزاده و خاطرات هنری میلاد کیایی برخی آثار مکتوب میرعلینقی است.
علیرضا قربانی؛ به امید یافتن نشانی از تو ...
علیرضا قربانی خواننده موسیقی ایرانی که طی ماه های گذشته تمام وقت خود را معطوف به برگزاری تور کنسرت های داخلی و خارجی «با من بخوان» به آهنگسازی حسام ناصری کرده است، طی روزهای گذشته بود که به انتشار ویدیویی مشتمل بر تصاویر یک کوچه با معماری قدیمی، بخشهایی از قطعه «پریزاد» را پیش روی مخاطبان قرار داده است.
در دلنوشته علیرضا قربانی آمده است: سرگردان بی حضورت و جامانده میان کوچه پس کوچه های خالی شهر و هزاران رویای بر زبان نیامده به امید یافتن نشانی از تو ...»
کد خبر 6100043 علیرضا سعیدی